අයින්ස්ටයින් විශේෂ සාපේක්‍ෂතාවාදය නිර්මාණය කළේ ය. ඔහු එහි දී කාලය හා අවකාශය යන සංකල්ප එකතු කළේ ය. ඉන්පසු කාලය හා අවකාශය වෙන වෙන ම ගැනීම ඔහුට අනුව වරදක් විය. එපමණක් නොව විශේෂ සාපේක්‍ෂතාවාදයේ කියැවෙන කරුණු අනුව අංශුවකට ආලෝකයේ වේගයට වැඩි වේගයකින් චලනය විය නො හැකි ය. එහෙත් ෆෝටනයක්, අවශ්‍ය නම් ආලෝක තරංග පොදියක්, ආලෝකයේ වේගයෙන් චලනය වෙයි. අයින්ස්ටයින්ට අනුව අපට සංනිවේදනය කළ හැක්කේ උපරිම ව ගතහොත් ආලෝකයේ වේගයෙනි. ඒ ෆෝටෝන යොදාගෙන ය. වෙනත් අංශු යොදගෙන සංනිවේදනයෙහි යෙදෙන්නේ නම් ඒ අංශුවලට චලනය විය හැක්කේ ආලෝකයට අඩු ප්‍රවේගයකින් බැවින් සංනිවේදනයෙහි වේගය ද එයට අඩුවෙයි.
ශබිදයේ වේගය ද ආලෝකයේ වේගයට අඩුවන්නේ ශබිද තරංග යැවීමේ දී ද අප යොදාගන්නේ සාමාන්‍ය අංශු බැවිනි. එහෙත් ප්‍රශ්නය වනුයේ අලෝකයේ වේගයට වැඩි වේගයකින් සංනිවේදනය කිරීමට අපට නො හැකි ද යන්න ය. පැටළුණු ක්වොන්ටම් අංශු (entangled quantum particles) එකිනෙක සමග අනන්ත වේගයකින් සංනිවේදනය කරන බව බෝර් කීවේ ය. ඔහුට එසේ කීමට සිදුවූයේ එසේ පැටළුණු අංශුවක යම් ගුණයක් මැන්නවිට අනෙක් අංශුවට ද ඒ ක්‍ෂණයෙහි ම ඒ ගුණයට අගයක් ලැබෙන බව ඔහුට උපකල්පනය කිරීමට සිදු වූ බැවිනි.
අප මෙය කලින් යම් ප්‍රමාණයකට විස්තර කර තිබුණ ද බටහිර විද්‍යාවේ දැනුම නිර්මාණය (සංස්කරණය) කෙරෙන ආකාරය තේරුම් ගැනීමට ඒ උපකාරී වන බැවින් තරමක විස්තරයක් කළ යුතු යැයි සිතමි. ක්වොන්ටම් භෞතිකයෙහි කෝපන්හේගන් විවරණයට අනුව අංශුවක යම් ගුණයක අගය එය මැනීමට පෙර කිව නො හැකි ය. නිව්ටෝනීය අංශුවක් සම්බන්ධයෙන් වුව ද ඒ එසේ නොවන්නේ දැයි කෙනකුට ප්‍රශ්න කළ හැකි ය. බසයක වේගය මැනීමට පෙර බසයෙහි වේගය කුමක් දැයි කිව නොහැකි බව මෙහි දී පෙන්වා දෙනු ඇත.
එහෙත් බසයෙහි වේගය මැනීමට පෙර ද බසයට වේගයක් ඇත. බසය යම්කිසි වේගයකින් ගමන්කරන බව අපි දනිමු. අප මැනීමෙන් කරන්නේ ඒ වේගය කුමක් දැයි දැනගැනීම පමණකි. බසය එක්වර වේග කිහිපයකින් ගමන්කරන බවත් මැනීමෙන් පසුව බසය ඉන් එක් අගයක් පමණක් ගන්නා බවත් යම් කිසිවකු කීවොත් අපි එය විශ්වාස නො කරමු. එක්වර වේග රාශියකින් ධාවනය වන බසයක් ගැන අපි නො දනිමු. එහෙත් බෝර්ට හා කෝපන්හේගන් විවරණයට අනුව ක්වොන්ටම් අංශුවක පිහිටීම දන්නේ නම් එහි වේගය කුමක් දැයි අපි නො දනිමු. අපට කිව හැක්කේ අංශුවේ වේගය මැන්නොත් එයට අහවල් අගය ලැබීමට අහවල් සම්භාවිතාවක් ඇති බව ය.
උදාහරණයක් ලෙස විසිකරන ලද දාදු කැටයක් අවසානයේ දී කිනම් පැත්තක් උඩට සිටින ලෙස පෙරළේ දැයි අපට කිව නො හැකි ය. එවැනි අවස්ථාවක දී අපට කිව හැක්කේ දාදුව ඕනෑම පැත්තකට පෙරළිමට හයෙන් එකක සම්භාවිතාවක් තිබෙන බව පමණ ය. එහෙත් දාදුව අවසානයේ දී බිමට වැටීමෙන් පසු (එහි අගය මැනීමෙන් පසු) එයට නිශ්චිත අගයක් ලැබෙයි. දාදුව බිමට වැටීමට පෙර ඒ කුමන පැත්තකට හැරී තිබුණේ ද යන ප්‍රශ්නයට කෝපන්හේගන් විවරණයෙන් ලැබෙන පිළිතුර නම් එයට අගයක් ඇති බවක් කිව නොහැකි ය යන්න යැයි සිතමු. අප එසේ සිතන්නේ ක්වොන්ටම් අංශුවක යම් ගුණයක් මැනීමට පෙර ඒ අංශුවට ඒ ගුණය සම්බන්ධයෙන් අගයක් ඇතැයි කීමට නොහැකි යැයි කෝපන්හේගන් විවරණයෙන් කියැවෙන නිසා ය.
කෝපන්හේගන් විවරණයෙන් එවැනි පිළිතුරු ලැබෙන්නේ බෝර් ආදීන් ඉන්ද්‍රියානුභූතවාදීන් (positivists) වු බැවිනි. ඉන්ද්‍රිය ගෝචර නොවන දෑ ඇතැයි කීමට ඉන්ද්‍රියානුභූතවාදියෝ මැළිවූහ. එහෙත් දැන් දැන් බටහිර භෞතික විද්‍යාඥයෝ එවැනි අංශුවලට එක්විට ඒ ගුණයට අදාළ සියළුම අගය ගතහැකි බව විශ්වාස කරති. එසේ කීමේ දී ඔවුන්ට ඇරිස්ටෝටලීය න්‍යායට (logic) විරුද්ධව යෑමට සිදුවන බව ඔවුහු දනිති. එහෙත් ඔවුන්ට වෙනත් විකල්පයක් නොමැති බැවින් ඔවුන්ට අද එසේ කිරීමට සිදු වී ඇත. ඇරිස්ටෝටලීය න්‍යායට අනුව අංශුවකට එක් ගුණයක් සම්බන්ධයෙන් එක්විට එක් අගයකට වඩා තිබිය නො හැකි ය. එහෙත් චතුස්කෝටික න්‍යායෙහි එවැනි බාධාවක් නොමැති බව අවධාරණය කළ යුතු ය.
පැටළුණු අංශු සම්බන්ධයෙන් කෝපන්හේගන් විවරණයට ප්‍රශ්නයක් මතු කළේ අයින්ස්ටයින් ය. යථාර්ථවාදය දැඩිව විශ්වාස කළ අයින්ස්ටයින් කෝපන්හේගන් විවරණය ප්‍රතික්‍ෂෙප කළේ ආධානග්‍රාහීව ය. ඔහුට අනුව ක්වොන්ටම් අංශුවලට ද මනින්නට පෙර යම් ගුණයකට නිශ්චිත අගයක් තිබිය යුතු විය. ඔහු දැඩිව ඒ මතයෙහි එල්බගෙන සිටියේ ය. දෙවියන් වහන්සේ දාදු කෙළින්නේ නැතැයි ඔහු කීවේ සම්භාවිතාවන් ගැන විශ්වාසයක් නොතබමිනි. ඔහු එසේ නිශ්චිත අගයක් තිබෙන බවට තර්ක කිරීම සඳහා පැටළුණු අංශු යොදා ගත්තේ ය. ඔහු කියා සිටියේ පැටළුණු අංශු ආරම්භයේ දී යම්කිසි ගුණයක් සම්බන්ධයෙන් අංශුවල අගයන්ගේ එකතුව ශුන්‍ය වන්නේ නම් එක් අංශුවක එම ගුණය මැන්න විට අනෙක් අංශුව ඒ අදාළ අගයට විරුද්ධ අගය ගත යුතු බව ය. අයින්ස්ටයින්ට අනුව එයින් කියැවෙන්නේ පළමු අංශුවේ ගුණයක් මැන්න කළ දෙවැනි අංශුවේ අදාළ ගුණය මැනීමට පෙර ම එම අංශුවට ඒ ගුණය සම්බන්ධයෙන් නිශ්චිත අගයක් ඇති බව ය. එහෙත් අයින්ස්ටයින් කියා සිටියේ දෙවැනි අංශුවට එලෙස අගයක් ගැනීමට පළමු අංශුවෙහි අදාළ ගුණය මැනීමෙන් පසුව පළමුවැන්නේ සිට දෙවැන්නට ක්‍ෂණිකව සංනිවේදනයක් විය යුතු බව ය. එහෙත් සාපේක්‍ෂතාවාදයට අනුව එලෙස ක්‍ෂණික සංනිවේදනයකට ඉඩ නැති බව ද එවැනි සංනිවේදන (අන්තර් ක්‍රියා) ඇත්නම් ඒ අද්භූත ක්‍රියා (spooky action) විය යුතු යැයි ද ඔහු කියා සිටියේ ය. ඔහු කෙටියෙන් කියා සිටියේ කොාපන්හේගන් විවරණය අසම්පුර්ණ බව ය.
බෝර්ගේ පිළිතුර වූයේ පැටළුණු අංශු දෙක සමස්තයක් ලෙස මිස අංශු දෙකක් ලෙස නොගත යුතු බව ය. එමගින් බෝර් ක්‍ෂණික සංනිවේදනය පිළිබඳ ප්‍රශ්නය මග හැරියේ ය. කෙසේ වෙතත් පසුව ඇස්පෙ විසින් කරන ලද පරීක්‍ෂණවලින් පෙනී ගියේ අංශු අතර යම් සංනිවේදනයක් ආලෝකයේ වේගයට වැඩි වේගයකින් සිදුවන බව ය. එහෙත් එයින් අංශු අතර ක්‍ෂණිකව සංනිවේදනයක් සිදුවන බවක් (අංශු දෙක සමස්තයක් ලෙස ගතහැකි බවක්) නො කියැවෙයි. ඇතැම් විට අංශු අතර ආලෝකයට වැඩි වේගයකින් සංනිවේදනයක් සිදුවන නමුත් ක්‍ෂණික සංනිවේදනයක් සිදු නොවනවා විය හැකි ය. ඒ කෙසේ වෙතත් පැටළුණු අංශු නිව්ටෝනීය (අයින්ස්ටයිනීය) අංශු මෙන් ක්‍රියා නොකරන බව පැහැදිලි ය. එහෙත් අයින්ස්ටයින් යථාර්ථවාදයේ හා තම ප්‍රවාදවල ආධානග්‍රාහීව එල්බ ගනිමින් පැටළුණු අංශු ද, සාධාරණ වශයෙන් ගත්කල ක්වොන්ටම් අංශු ද, සම්භාව්‍ය අංශු මෙන් ඊනියා යථාර්ථවාදයට හා ඇරිස්ටෝටලීය න්‍යායට එකඟ වෙමින් හැසිරිය යුතු යැයි විශ්වාස කළේ ය.
මේ පිළිබඳ බටහිර භෞතික විද්‍යාවට මෙයට වැඩි යමක් කිවහැකි නො වේ. එයට අනුව අඩුතරමෙන් ඊනියා ස්ථානීය යථාර්ථවාදය (local reality) ප්‍රතික්‍ෂෙප වී ඇත. එහෙත් මෙරට ඊනියා යථාර්ථවාදීන්ට මේ පිළිබඳ හාන්කවිසියක්වත් නැත. තමන්ට නොවැටහෙන ක්වොන්ටම් භෞතියක් ගැන ලියූ ජනතා විමුක්ති පෙරමුණේ කසිකබල් පූබුදු ජාගොඩ නමැත්තෙක් තමාගේ නොදැනුම පමණක් ලොවට හෙළි කළේ ය. බටහිර භෞතික විද්‍යාව අද සංසන්දනය කළ හැක්කේ ගලේ මළ පහකළ බළලකුට ය. පැටළුණු අංශු සමස්තයක් ලෙස ක්‍රියා කරන්නේ ද එසේ ක්‍රියා කළත් සමස්තබව නැතිවන්නේ කෙසේ ද එවැනි අංශු අතර සංනිවේදනය යනුවෙන් හැඳින්විය හැකි ක්‍රියාවලියක් සිදුවන්නේ ද ආදී ප්‍රශ්නවලට බටහිර භෞතික විද්‍යාවට පිළිතුරු නොමැත.
බටහිර භෞතික විද්‍යාවට අවශ්‍ය වූයේ මුළු විශ්වයට ම බලපාන ප්‍රවාද සොයාගැනීමට ය. සියළු අංශු එක් අයුරකින් ක්‍රියා කළ යුතු යැයි බටහිර භෞතික විද්‍යාඥයෝ විශ්වාස කළහ. එය ආධානග්‍රාහී විශ්වාසයක් විය. ඒ පිටුපස ඇත්තේ යථාර්ථවාදයක් කෙරෙහි වූ ආධානග්‍රාහි විශ්වාසයයි. ඇරිස්ටෝටලීය න්‍යාය කෙරෙහි ද බටහිරයන්ට වූයේ ආධානග්‍රාහී විශ්වාසයකි. බටහිර විද්‍යාවේ ප්‍රවාද ගැන කතාකරන්නවුන් අපට කියන දෙයක් නම් බටහිර විද්‍යාව ආධානග්‍රාහී නොවන බව ය. ඔවුන් කියන්නේ ප්‍රවාද දිගින් දිගට ම වෙනස්වන බව ය. එහෙත් බටහිර විද්‍යාවට පදනම් වූ යථාර්ථය ආදිය වෙනස් කිරීමට ඔවුන් සූදානම් නැත. කෝපන්හේගන් විවරණය යථාර්ථවාදයට පිටුපා ඉන්ද්‍රිනුභූතවාදයක් පසුපස ගිය ද අද බටහිර භෞතික විද්‍යාඥයෝ කෙසේ නමුත් නැවතත් යථාර්ථයට පිවිසීමට උත්සාහ කරති. කෝපන්හේගන් විවරණය ඔවුන් අතින් විවේචනයට ලක්වන්නේ එබැවිනි. ඉන්ද්‍රියගෝචර සංසිද්ධි පිටුපස ඇති ඊනියා යථාර්ථයක් මතුකර ගැනීමට ඔවුහු උත්සාහ දරති.
ඔවුන්ට අද ඇරිස්ටෝටලීය න්‍යායට පිටුපෑමට සිදු වී ඇති නමුත් ඒ තාවකාලික යැයි මම සිතමි. ඇරිස්ටෝටලීය න්‍යායෙහි පදනමෙහි ඇත්තේ ම ද්‍රව්‍යවල පැවැත්ම ය. ද්‍රව්‍ය චලනය වෙයි. එක් අවස්ථාවක සිට තවත් අවස්ථාවකට මාරු වෙයි. එහෙත් ද්‍රව්‍ය, ද්‍රව්‍ය ලෙස ගත්කල වෙනස් නොවන්නේ යැයි බටහිරයෝ විශ්වාස කරති. මතුපිටින් පෙනෙන වෙනස ඉක්මවා යන වෙනස් නොවන ද්‍රව්‍යභාවයක් තිබෙන්නේ යැයි බටහිර භෞතික විද්‍යාඥයෝ විශ්වාස කරති. මේ ආත්මවාදය මිස අනෙකක් නො වේ. බටහිරයෝ ආධානග්‍රාහීව ආත්මවාදයක එල්ලී සිටිති.
ඊනියා යථාර්ථයක් ක්‍ෂණයකට වුව ද ගැනීම ආත්මවාදී වෙයි. ක්‍ෂණයක් යන්න ද පඤ්ඤත්තියක් වනුයේ කාලය පඤ්ඤත්තියක් බැවිනි. ක්‍ෂණය යන්න එලෙස පණවන ලද්දක් වූ කල ඊනියා යථාර්ථයක් ක්‍ෂණයකට වුවත් පැවතීම යන්න අර්ථශූන්‍ය ප්‍රකාශයකි. අප ආත්මවාදයට විරුද්ධවන්නේ ආධානග්‍රාහීව නොවන බව මෙහිලා සඳහන් කළ යුතු ය. එසේ විරුද්ධවන්නේ ප්‍රත්‍යක්‍ෂයෙන් හා අවශ්‍ය අවස්ථාවල අනුමානයෙනි (inference). මේ බුදුන්වහන්සේ අනුදැන වදාළ ක්‍රමය වෙයි. මෙහි දී ප්‍රත්‍යක්‍ෂය යන්න හුදු පංචෙන්ද්‍රියන්ට ගෝචරවන සංසිද්ධි පමණක් නොවන බව ද අමතක නොකළ යුතු ය.
පංචෙන්ද්‍රියන්ට අමතරව මනස ද ඉන්ද්‍රියක් ලෙස බෞද්ධයෝ සළකති. මනස ප්‍රධාන ඉන්ද්‍රිය වෙයි. එහෙත් බටහිරයෝ ඒ ප්‍රධාන ඉන්ද්‍රිය නො සළකති. බෞද්ධයන්ට අනුව මනස පමණක් වුවත් ක්‍රියාත්මක විය හැකි අතර අනෙක් ඉන්ද්‍රියන්ට ක්‍රියාත්මක වීමට නම් මනස ද අවශ්‍ය වෙයි. මනස නොමැතිව අනෙක් ඉන්ද්‍රියන්ට තනි තනි ව ක්‍රියාත්මක විය හැකි නො වේ. බටහිරයන්ගේ චින්තනයෙහි වූ දුර්වලකම හේතුකොටගෙන ඔවුහු මනසට පමණක් පෙනෙන දෙවියන් මායාවක් යැයි ගනිමින් මනසටවත්, අනෙක් ඉන්ද්‍රිය ඇතිව මනසටවත්, නොපෙනෙන ගුරුත්වාකර්ෂණයක් ඊනියා යථාර්ථය ලෙස සළකති.
